Qorkinin yazdığı əsərlər əlbəttə ki bununla bitmir. Yaşadığı zaman ərzində çoxlu kitabı ədəbiyyata bəxş etmişdir. Maksim Qorki oxumağa başlamaq üçün isə məncə bu kitablardan başlamaq lazımdır. Həmçinin mən bir yazıçının kitablarını oxumazdan öncə ilk öncə həyatı ilə tanış olmaq, yaşadığı dövrün hansı xüsusiyyətlərə malik olduğunu öyrənmənin lazım olduğunu düşünürəm. Ona görə də otobiyoqrafiyaları da mütəq oxunması lazım olan kitablardandır. 

Düşünürəm ki bəzi yaradıcıllıqla məşğul olan insanların yalnızca yarattığı işlər deyil həmçinin yaşadıqları həyat da diqqətə dəyərdi. Bu insan istər yazıçı olsun istər rəssam istərsə də filosof. Məhz Maksim Qorki də belə insanlardı. Həyatı belə dinləməyə dəyər amma heç vaxt tam anlaşılmayacaq bir reallıqdan ibarətdir. Həmçinin ədəbiyyatın insan həyatını necə xilas etdiyini də buradan anlamaq olar. İntihar cəhdindən sonra Qorki kitablara yaxınlaşmasaydı bu intihar cəhdinin ilk və son dəfə olacağına kim əminlik verə bilərdi axı? Həyat insanla o qədər qəribə bir oyun oynayır ki,  özünə görə çıxılmaz bir hal alan situasiyalar başqalarına görə asan bir problemdən başqa heç nə ifadə etmir. Həyatın insana verdiyi kədəri bir başqasıyla bölüşmək həmin acını dəyərsizləşdirə bilər deyə düşünürdüm, lakin Qorki qələmə aldığı otobiyoqrafiyasında çətinliklərini özünə aid bir baxış açısıyla elə ifadə edib ki, azalmaq yerinə bu kədər qat qat artıb. 

Doğrusu rus ədəbiyyatı deyildikdə təəssüf ki, çox insanın ağlına ilk gələn ad Maksim Qorki olmur. Yalnız bu onun necə möhtəşəm bir yazar olduğu həqiqətini gizlədə bilməz. Diqqətimi çəkən bir başqa nüans isə ədəbiyyata damğa vuran insanların çoxunun heç də asan bir həyata sahib ola bilməməsidir. Nümunə olaraq rus ədəbiyyatı deyildikdə ağla ilk gələn adlardan biri olan Dostoyevskini misal çəkə bilərik. Açıqcası bu iki yazıçı arasında əsərlərində oxşarlıq görürəm. Hər ikisi də əzilən təbəqənin insanlarına kitablarında yer verirlər. Həmçinin Dostoyevskinin qumar borcundan nə qədər əziyyət çəkdiyi və kitablarını borclarını ödəmək üçün daha tez bitirməyə çalışmasını bu yazıçını tanıyan hərkəs bilir deyə düşünürəm. Hətta kitablarında qumar və buna görə problemlərdən xilas ola bilməyən obrazlara yer verməsi də Maksim Qorkinin öz yaşadıqlarını kitablar vasitəsilə əbədiləşdirməsinə bənzəyir. Yazıçının həmçinin “Qumarbaz” adlı kitabı da oxuyucuya öz həyatı haqqında məlumatlar verməsinə amma bunu gizli şəkildə etməsinə sübut ola bilər. Bütün bunları öyrəndikdən sonra insan bəzi sualları zehnindən ata bilmir. Xüsusilə də görəsən sadə bir həyata sahib ola bilsələrdi indi onlardan xəbərdar ola bilərdik mi sualı insanı narahat edir. Bəlkə də bu sual yox cavabı insanda narahatlıq yaradır. 

 Doğrusu belə kitabları hər insan anlaya bilmir. Çünki günümüzdə empatiya qabiliyyəti o qədər azalıb ki, nəin ki kitablarda hətta real  həyatda belə insanlar bir birini başa düşməkdə, anlamaqda çətinlik çəkirlər. Lakin kitablar insani keyfiyyətləri geri gətirə biləcək tək ümidimizdir. Buna görə də insan həyatı kitablarsız həqiqətən də öz mənasını itirir. Əsrlər boyu hər insan həyata dair bir məna tapmaq üçün zamanlarını sərf etmiş hətta bu haqda kitablar belə yazmışlardır. Hərkəsin fikri müxtəlif və özünəməxsus olsa da onları bir nöqtədə birləşdirən heç birinin həyatın mənasına dair dəqiq bir izah verə bilməməsidir. Həyatın mənasını tapmaq nə zaman mümkün olacaq və ya ümumiyyətlə belə bir şey mövcuddur mu bilmirəm. Lakin kitablar bu arayışa məna qata bilər. Kitab oxuyan və oxumayan bir insan arasındaki ən böyük fərq kitab oxuyan insanların həyata qarşı səbrli olmalarıdır. Çünki kitablar onlara çoxlu həyatı sınamağa kömək edir və belə insanlar bir həyatın içinə bir neçə həyat yerləşdirə bildikləri üçün tələsməyə ehtiyac duymurlar. Onsuz da yetərincə yaşamış olurlar. Həm öz həyatlarında həm də kitabların dünyasında.